Thư pháp - thú chơi thời hiện đại

Vài năm gần đây, những ngày giáp Tết, Hà Nội lại tấp nập người đi xin chữ. Người sành sỏi phải đến nhà xin bằng được chữ của cụ Hòa, cụ Bách, cụ Quảng, còn ra Văn Miếu, người ta cũng dễ gặp những "ông đồ" trẻ tuổi trải chiếu ngồi cho chữ. Nét chữ đẹp, khéo, không kém phần cứng cỏi, họ chỉ ở lứa tuổi ngoài 20.

Nói đến thư pháp thì ai cũng nghĩ ngay đến hình ảnh ông đồ áo dài, khăn đóng, nghiêm trang múa ngọn bút lông để tạo nên những nét chữ mực Tàu thần kỳ trên tấm liễu đỏ. Những nghệ sĩ thư pháp người Hoa xuống "tấn" dùng "nội công" bay nhảy như phim kiếm hiệp để viết trên những tấm liễu, tấm phướn khổ rộng dài cả chục thước. Nghệ thuật thư pháp thường gắn liền với "sự di dưỡng tinh thần", người viết chữ phải dùng ý chí đặt vào đầu ngòi bút. Cái tâm phải tĩnh mới thổi được hồn cốt vào mỗi nét chữ. Nghề chơi lắm công phu nên người ngoài nhìn vào thứ nghệ thuật cao khiết đó chỉ "kính nhi viễn chi". Người trẻ tuổi lại càng "e ngại" bởi dùng nhãn tiền để ngắm đã là điều không đơn giản, huống chi việc "nhập môn".


Nhưng có điều lạ, ngay trên đất Hà thành người ta dễ gặp những người trẻ tuổi dám mạo hiểm như thế. Đào Thái Hồng Phúc, người đoạt giải thưởng Tài năng trẻ thư pháp tại Festival Huế 2004, mới bước vào tuổi 30 nhưng tên anh đã được những người sành chơi biết đến. Niềm đam mê thư pháp đến với anh khi còn là một cậu bé. Mặc bạn bè gán cho mình những biệt hiệu "hâm", "dở hơi", anh tự tìm tòi mọi sách vở học Hán Nôm, rồi luyện thư pháp. Đào Thái Hồng Phúc không nhớ những nét chữ đầu tiên đã lấy đi của anh bao nhiêu giấy mực, thời gian và tâm lực. Anh tâm sự: "Mọi người thường bảo sao mình cứ sống như ông già, vô vị như thế. Không bạn bè, thú vui gì, chỉ quay quẩn với mấy cái chữ viết đi rồi viết lại. Nhưng khi đến với thư pháp mới thấy, phải mất cả đời để hiểu được nó, và có lẽ phải tốn thêm vài trăm năm mới có thể nhận mình là nhà thư pháp".


Bản chất chữ Hán có yếu tố tạo hình nên qua nhiều thế kỷ, người Trung Quốc sáng tạo ra các loại chữ viết theo các kiểu khác nhau. Về cơ bản có Tứ thảo: Chân, Thảo, Lệ, Chiết, và ở mỗi loại, người viết lại phải học lại từ đầu từng bộ thủ hay cách viết. Rồi phải tuân theo Tam pháp, trong đó bút pháp với từng nét cơ bản từ ngang bằng sổ thẳng, tự pháp là kết cấu của từng chữ và rộng hơn là chương pháp. Một nghệ thuật đòi hỏi nhiều, khắt khe như thế cho nên cũng rất kén người chơi.


Người có tài chữ không chỉ dừng lại ở việc viết chữ đúng, luyện quen tay, người viết ngoài một số nguyên tắc chung còn thể hiện sự sáng tạo và tính cách trong nét chữ. Anh Tuấn, một người đến với thư pháp Hán Nôm khá muộn, cho biết: "Các cụ nói nét chữ là nét người, cho nên nếu tinh ý xem chữ cụ Hòa viết sẽ khác với chữ cụ Quảng. Có những người viết chữ rất bay, nhưng có người lại có kiểu viết chắc, tuân thủ các đường nét rõ ràng. Và nếu là người nóng vội, nhiều tính toán thì sẽ không bao giờ viết được".


Các "ông đồ" thời hiện đại không áo the khăn xếp như ngày xưa nhưng khi đã "vận" mình vào thú chơi này dường như họ cũng tìm lại được chính bản thân. Anh Nguyễn Văn Thức, cử nhân khoa Hán Nôm, trường ĐH Khoa học xã hội Nhân văn, nói: "Từ ngày luyện viết thư pháp, tôi cảm thấy những suy nghĩ của mình có chiều sâu hơn và hiểu hơn giáo lý của đạo Phật. Lúc hướng được ngòi bút theo sự điều khiển của lý trí thấy mình đi được vào tận cùng con người mình". Câu nói có vẻ già trước tuổi ấy lý giải vì sao để tạo nên một bức thư pháp chỉ với một chữ "Nhẫn", "Tâm" hay "Đức"... người viết lại phải khổ luyện, tốn nhiều giấy mực đến thế.


Theo lời cụ Hòa, người viết chữ đẹp có tiếng hiện nay chỉ có khoảng hơn chục người trẻ tuổi thực. Trong nhịp sống gấp gáp của cuộc sống thời hiện đại, những Đào Thái Hồng Phúc, Đức Dũng, Nguyễn Thanh Sơn... vẫn âm thầm tìm cho mình một lối đi riêng. Họ không coi thư pháp là một nghề để kiếm sống nhưng dành cho nó phần lớn thời gian và công sức. Anh Thức vẫn ở nhà thuê, làm đủ mọi công việc từ dịch thuật đến viết bia, dạy thêm, tối về lại lem nhem cùng giấy mực. Hồng Phúc theo y học cổ truyền và giờ đây, anh có cửa hàng nho nhỏ bốc thuốc Đông y. Nhiều người biết đến tên tuổi anh đã tìm đến nhà theo học thư pháp, cả người đã có tuổi và không ít thanh niên. Một lớp học khoảng hơn hai mươi người cũng giúp anh tăng phần thu nhập. Đặc biệt vào dịp lễ tết, có dịp trổ tài "múa chữ", Phúc có thể kiếm vài chục triệu từ chính sở thích "kỳ quái" mà anh đã công phu luyện tập. Anh tâm sự đầy lạc quan: "Khi tôi theo học thư pháp Hán Nôm, bố mẹ đều can ngăn, bảo bây giờ làm gì còn ai quan tâm đến loại chữ nghĩa ấy nữa. Nhưng tôi tin trong vài năm nữa, nghệ thuật này sẽ phát triển mạnh. Giới trẻ khi đã biết được một điều gì đó về thư pháp, họ sẽ rất quan tâm".


Những người mê thư pháp thường chọn cho mình một thú vui để cân bằng cuộc sống. Người chơi đàn, người thích vẽ tranh, nghe nhạc. Có điều, họ là một số ít người dám chấp nhận thú chơi thử thách cao, đòi hỏi sự công phu và kiên nhẫn. Một thứ nghệ thuật không dành chỗ cho những tham vọng vật chất, và vô tình họ trở thành những người níu giữ lại nét đẹp văn hóa ngàn xưa của dân tộc. Nét đẹp mà gần một thế kỷ trước nhà thơ Vũ Đình Liên từng lo lắng: "Những người muôn năm cũ/ hồn ở đâu bây giờ". Ngày hôm nay, ông đồ thời hiện đại sẽ không phải chứng kiến cảnh "Giấy đỏ buồn không thắm/ mực đọng trong nghiên sầu". Xã hội đang tìm lại họ, và nghệ thuật thư pháp sẽ không còn là quá vãng.
cuocsong4u